Kaçkar Altıparmak Dağları
Altıparmak Dağları, 3500 m’yi aşan zirveleriyle, Doğu Karadeniz Dağları’nın kuzeydoğusunda bakan yamaçlarda yer alan buzul vadileri ( Palakcur, Avucur, Kaçkar, Bocunus , Topluca ve Ergisu vadileri) 3000-2800 m’ler arasındaki sirklerle başlayarak 1740-1920 m’lere kadar uzanır. Bunlar arasında Bocunus buzul vadisi taşma kolu ile ayrı bir yere sahiptir. Avucur buzul vadisi ise, Doğu Karadeniz Dağları’nın diğer pek çok buzul vadisinde olduğu gibi iki farklı seviyede uzanan yan moren sıraları ile dikkati çeker.
Türkiye’de buzullaşmanın en iyi örneklerinin görüldüğü yerlerden olan Doğu Karadeniz Bölümü’nde; Kaçkar, Verçenik, Göller (Hunut) dağlarının yanısıra bunların doğusunda kalan Altıparmak dağı grubunda da buzullar ve Pleistosen buzullaşmasına ait şekiller bulunmaktadır. Altıparmak dağları; 3500 m’yi aşan zirveleriyle, Doğu Karadeniz Dağları’nın kuzeydoğusunda bulunur ve aynı yönde alçalarak devam eder.
Altıparmak dağları güneybatı-kuzeydoğu yönünde uzanan pek çok zirveden oluşmuştur. Dağlarında; Kuşaklıkul tepe 3281 metre, Kındevul tepe 3562 m. Lazgediği tepe 3353 metre Altıparmak dağlarında ise Hızarkapı tepe 3330 metre, Liblin tepe 3492 metre, bu ünitenin önemli zirvelerindendir.
Doğu Karadeniz dağlarının büyük kısmında olduğu gibi Altıparmak dağlarında da yükseltinin kısa mesafede artması, yaylacılık etkinliklerine ve buna bağlı bir takım geçici yerleşmelerin kurulmasında doğrudan etkili olmuştur. Bu dağ grubu gerek morfolojik üniteleri, buzulları, gölleri, bitki örtüsü ve yaban hayatı, gerekse beşeri etkinlikleri gözönüne alındığında önemli bir turizm potansiyeline de sahiptir.
8.5 km.ye ulaşan uzunluğu ile araştırma alanının en uzun vadisi olan Kaçkar buzul vadisi 2900 m.lerde yer alan sirklerden itibaren güneydoğu kuzeybatı yönünde uzanır ve Lodicur yayla doğusunda 1740 m.lerden itibaren fluvyal karakterde devam eder. Buzul vadisi boyunca yer alan sirklerin dağılışına bakıldığında belirgin bir asimetri göze çarpar. Buradaki sirklerin hemen hemen tamamı kuzeye bakan yamaçta sıralanmıştır. Bu özellik Palakcur ve Avucur vadilerinde de belirgindir. Bu durum hava kütlelerinin geliş yönleriyle de ilgili olmakla birlikte daha çok bakı koşulları ile açıklanabilir, içinde Derebaşı yaylasının kurulmuş olduğu basamaklı sirklerle başlayan vadi, güneyden katılan bir sirkle birleşerek kuzeybatı yönünde dümdüz uzanır. Vadinin bu yüksek kesimi yer yer moren depoları, belirgin eşikler ve cilalı yüzeylerle karakterlenmektedir. Buradan itibaren eğimi azalarak devam eden Kaçkar buzul vadisi içerisinde de yan moren depoları tipik şekillerdir. Buzullaşmadan sonra başlayan fluvyal etkilerle, diğer buzul vadilerinde olduğu gibi, Kaçkar vadisinin tabanında yer alan dip morenleri de, Yukarı Kaçkar yaylası yakınındaki eşiğe kadar derin bir şekilde yarılmıştır.
Bocunus Vadisi
Bocunus vadisi, Altıparmak Dağlarında yer alan buzul vadilerinin içinde, 4 km.lik boyuyla en kısa olanıdır. Bu vadi, uzunluğu fazla olmamasına karşın, sahip olduğu morfolojik özellikler nedeniyle farklı bir yere sahiptir. Bu farklılıklar sirk alanlarında ve buzul vadisinin dil kısmında belirgindir Vadi, taban yükseklikleri 2830 m. ile 2480 m. 1er arasında bulunan çok sayıda sirkin yer aldığı basamaklı sirkler bölgesiyle başlar. İçerisinde küçük göllerinde yer aldığı bu kesimin uzunluğu 2 km. kadardır. Bocunus yaylası güneyinde bir eşikle sirkler bölgesinden ana vadiye geçilir. Vadi burada biri kuzeye diğeri doğuya yönelen iki kola ayrılır. Bunlardan kuzeye giden kolun oluşturduğu morfoloji, vadinin ana uzanışı görüntüsünü vermesine rağmen gerçekte bir “taşma kolu” özelliğindedir. Sirkler bölgesinden kuzeye doğru sarkan buzul, yerleştiği dönemdeki topografık şartlara Altıparmak Dağlarında Buzul Şekillerine bağlı olarak önce doğuya yönelmiştir. Bu yönelişte 2439 m yükseklikteki Samayile T.nin oluşturduğu engelin etkisi büyüktür. Bu engel önünde yığılan buzul, paleotopoğrafyadaki alçak bir eşiği aşarak kuzey yönünde yeni bir vadiye doğru akmıştır Nitekim bu zayıf kol, olgun bir buzul vadisi karakteri taşımamaktadır. Doğuya doğru uzanan ana buzul vadisi içerisinde dikkati çeken çok sayıdaki moren sıraları da buzulun önce doğuya doğru aktığının diğer bir kanıtıdır. Moren sıraları arasında bulunan sığ göller çevreden gelen malzemeyle hızla dolmaktadır, örneğin yayla alanı içerisinde yer alan bir göl tamamen dolarak karalaşmış durumdadır, benzer şekilde Bocunus yaylası doğusunda yer alan göl de (Büyük Göl) çevreden gelen küçük akarsuların deltaları ile giderek küçülmektedir Büyük Göl’ün 300 m. doğusunda ki büyük eşikten sonra vadi kuzeydoğu yönünde 1 km. kadar daha devam ederek Topluca buzul vadisine bağlanır
Topluca Vadisi
Güney-kuzey yönünde uzanan Topluca buzul vadisi, 6 km uzunluğundadır. Eğimi ortalama % 17 olan vadinin her iki yamacında da çok sayıda sirk bulunmaktadır. Kaçkar Gölü’nün bulunduğu seviyelerde (2800 m.) bulunan pek çok sirkle başlayan Topluca buzul vadisi 1800 m ye dek iner. Kaçkar Gölü ve çevresi çok sayıda sirkin arasındaki duvarların ortadan kalkmasıyla oluşan tek ve büyük bir sirk görünümündedir. Diğer vadilerde olduğu gibi burada da çok sayıda cilalı ve çizikli yüzeyler, hörgüç kayalar sirklerin önünden itibaren ve özellikle eşikler üzerinde yoğunluk kazanmaktadır. Sözkonusu sirkler bölgesinden büyük bir eşikle tekne vadiye geçilir. Yukarıda belirtildiği gibi vadinin güney-kuzey doğrultusunda uzanması, bu vadideki buzullaşmayı etkilemiş ve vadinin yamaçlarında kuzeydoğuya ve kuzeybatıya bakan sirklerin
oluşmasına neden olmuştur. Kaynakları sirkler içerisinde bulunan yan dereler taşıdığı malzeme, ana tekne içerisinde koniler oluşturarak, yer yer taban morenlerini örtmüşlerdir. Bu derelerin birleşerek oluşturdukları Sanu deresi, Topluca buzul vadisinin taban morenlerini 30-40 m kadar yararak, oluşturduğu genç vadi içerisinde akar. Vadi içerisinde 2430 m de, bir eşik gerisinde kurulmuş olan Topluca yaylası civarında belirgin yan ve taban morenleri yer almaktadır.
Köylerden yaylalara çıkış haziran ayı ortalarından itibaren başlamaktadır. İlk önce, karın yerden henüz kalktığı mezralar ve aşağı yaylalarda konaklanmaktadır. Burada kalış süresini daha yukarılarda yer alan yaylalarda, karın yerden kalkması belirlemektedir. Yayladan dönüş dönemi de kar yağışı ile birlikte
başlamakta ve karın yerde kalmaya başlamasıyla beraber önce aşağı yaylalara ve bu çevredeki otlakların karla kaplanmasından sonra da daha aşağı kesimlerde bulunan mezralara yahut köylere dönülmektedir Yaylalara çıkış dönemi Topluca ve Bocunus yaylasını kullananlar için haziran ayı ortalarında , Avucur ve Kaçkaryaylasını kullananlar için ise haziran ayı sonunda başlamaktadır. Köylere dönüşün başlaması yaylalarda şenliklerle kutlanmakta, bu dönemde tulum eşliğinde “horon tepilmekte” adeta yaylacılık döneminde elde edilen ürünlerden duyulan mutluluk böyle dile getirilmektedir
Çalışma alanının yukarıda sıralanan doğal ve beşeri değerleri gözönüne alınarak mutlaka korunması gerekmektedir. Bunun yapılabilmesi için ise Altıparmak dağları grubunun kuzeyde Lodicur, Aşağı Kaçkar, Bocunus ve Ergusu yaylasını içine alacak şekilde, Ergusu yaylası doğusunda yer alan sırtlardan güneyde,
aktüel buzulu da içine alacak bir biçimde çizilecek sınırla mutlaka Kaçkar Dağı Milli Parkı alanına dahil edilmesi zorunludur
