Altıparmak Dağları, 3500 m’yi aşan zirveleriyle, Doğu
Karadeniz Dağları’nın kuzeydoğusunda
bakan yamaçlarda yer alan buzul vadileri ( Palakcur, Avucur,
Kaçkar, Bocunus , Topluca ve Ergisu vadileri) 3000-2800 m’ler
arasındaki sirklerle başlayarak 1740-1920 m’lere kadar uzanır.
Bunlar arasında Bocunus buzul vadisi taşma kolu ile ayrı bir yere
sahiptir. Avucur buzul vadisi ise, Doğu Karadeniz Dağları’nın diğer
pek çok buzul vadisinde olduğu gibi iki farklı seviyede uzanan yan
moren sıraları ile dikkati çeker.
Türkiye’de buzullaşmanın en iyi örneklerinin görüldüğü
yerlerden olan Doğu Karadeniz Bölümü’nde; Kaçkar, Verçenik,
Göller (Hunut) dağlarının yanısıra bunların doğusunda kalan
Altıparmak dağı grubunda da buzullar ve Pleistosen
buzullaşmasına ait şekiller bulunmaktadır.
Altıparmak dağları; 3500 m’yi aşan zirveleriyle, Doğu
Karadeniz Dağları’nın kuzeydoğusunda bulunur ve aynı yönde
alçalarak devam eder.
KAÇKAR ALTIPARMAK DAĞLARI
Altıparmak dağları güneybatı-kuzeydoğu yönünde
uzanan pek çok zirveden oluşmuştur. Dağlarında; Kuşaklıkul
tepe 3281 metre, Kındevul tepe 3562 m. Lazgediği tepe 3353 metre
Altıparmak dağlarında ise Hızarkapı tepe 3330 metre, Liblin tepe 3492
metre, bu ünitenin önemli zirvelerindendir.
Doğu Karadeniz dağlarının büyük kısmında olduğu gibi
Altıparmak dağlarında da yükseltinin kısa mesafede artması,
yaylacılık etkinliklerine ve buna bağlı bir takım geçici yerleşmelerin
kurulmasında doğrudan etkili olmuştur. Bu dağ grubu gerek
morfolojik üniteleri, buzulları, gölleri, bitki örtüsü ve yaban hayatı,
gerekse beşeri etkinlikleri gözönüne alındığında önemli bir turizm
potansiyeline de sahiptir.
Kaçkar Vadisi
8.5 km.ye ulaşan uzunluğu ile araştırma alanının en uzun vadisi olan Kaçkar buzul vadisi 2900 m.lerde yer alan sirklerden itibaren güneydoğu kuzeybatı yönünde uzanır ve Lodicur yayla doğusunda 1740 m.lerden itibaren fluvyal karakterde devam eder. Buzul vadisi boyunca yer alan sirklerin dağılışına bakıldığında belirgin bir asimetri göze çarpar. Buradaki sirklerin hemen hemen tamamı kuzeye bakan yamaçta sıralanmıştır. Bu özellik Palakcur ve Avucur vadilerinde de belirgindir. Bu durum hava kütlelerinin geliş yönleriyle de ilgili olmakla birlikte daha çok bakı koşulları ile açıklanabilir, içinde Derebaşı yaylasının kurulmuş olduğu basamaklı sirklerle başlayan vadi, güneyden katılan bir sirkle birleşerek kuzeybatı yönünde dümdüz uzanır. Vadinin bu yüksek kesimi yer yer moren depoları, belirgin eşikler ve cilalı yüzeylerle karakterlenmektedir. Buradan itibaren eğimi azalarak devam eden Kaçkar buzul vadisi içerisinde de yan moren depoları tipik şekillerdir. Buzullaşmadan sonra başlayan fluvyal etkilerle, diğer buzul vadilerinde olduğu gibi, Kaçkar vadisinin tabanında yer alan dip morenleri de, Yukarı Kaçkar yaylası yakınındaki eşiğe kadar derin bir şekilde yarılmıştır.
Bocunus Vadisi
Bocunus vadisi, Altıparmak Dağlarında yer alan buzul
vadilerinin içinde, 4 km.lik boyuyla en kısa olanıdır. Bu vadi,
uzunluğu fazla olmamasına karşın, sahip olduğu morfolojik özellikler
nedeniyle farklı bir yere sahiptir. Bu farklılıklar sirk alanlarında ve
buzul vadisinin dil kısmında belirgindir
Vadi, taban yükseklikleri 2830 m. ile 2480 m. 1er arasında
bulunan çok sayıda sirkin yer aldığı basamaklı sirkler bölgesiyle
başlar. İçerisinde küçük göllerinde yer aldığı bu kesimin uzunluğu 2
km. kadardır. Bocunus yaylası güneyinde bir eşikle sirkler
bölgesinden ana vadiye geçilir. Vadi burada biri kuzeye diğeri
doğuya yönelen iki kola ayrılır. Bunlardan kuzeye giden kolun
oluşturduğu morfoloji, vadinin ana uzanışı görüntüsünü vermesine
rağmen gerçekte bir “taşma kolu” özelliğindedir. Sirkler bölgesinden
kuzeye doğru sarkan buzul, yerleştiği dönemdeki topografık şartlara
Altıparmak Dağlarında Buzul Şekillerine
bağlı olarak önce doğuya yönelmiştir. Bu yönelişte 2439 m
yükseklikteki Samayile T.nin oluşturduğu engelin etkisi büyüktür
Bu engel önünde yığılan buzul, paleotopoğrafyadaki
alçak bir eşiği aşarak kuzey yönünde yeni bir vadiye doğru akmıştır
Nitekim bu zayıf kol, olgun bir buzul vadisi karakteri
taşımamaktadır. Doğuya doğru uzanan ana buzul vadisi içerisinde
dikkati çeken çok sayıdaki moren sıraları da buzulun önce doğuya
doğru aktığının diğer bir kanıtıdır. Moren sıraları arasında bulunan
sığ göller çevreden gelen malzemeyle hızla dolmaktadır, örneğin
yayla alanı içerisinde yer alan bir göl tamamen dolarak karalaşmış
durumdadır, benzer şekilde Bocunus yaylası doğusunda yer alan göl
de (Büyük Göl) çevreden gelen küçük akarsuların deltaları ile
giderek küçülmektedir Büyük Göl’ün 300 m. doğusunda ki
büyük eşikten sonra vadi kuzeydoğu yönünde 1 km. kadar daha
devam ederek Topluca buzul vadisine bağlanır
Topluca Vadisi
Güney-kuzey yönünde uzanan Topluca buzul vadisi, 6 km
uzunluğundadır. Eğimi ortalama % 17 olan vadinin her iki yamacında
da çok sayıda sirk bulunmaktadır. Kaçkar Gölü’nün bulunduğu
seviyelerde (2800 m.) bulunan pek çok sirkle başlayan Topluca buzul
vadisi 1800 m ye dek iner. Kaçkar Gölü ve çevresi çok sayıda sirkin
arasındaki duvarların ortadan kalkmasıyla oluşan tek ve büyük bir
sirk görünümündedir. Diğer vadilerde olduğu gibi burada da çok
sayıda cilalı ve çizikli yüzeyler, hörgüç kayalar sirklerin önünden
itibaren ve özellikle eşikler üzerinde yoğunluk kazanmaktadır.
Sözkonusu sirkler bölgesinden büyük bir eşikle tekne vadiye geçilir.
Yukarıda belirtildiği gibi vadinin güney-kuzey doğrultusunda
uzanması, bu vadideki buzullaşmayı etkilemiş ve vadinin
yamaçlarında kuzeydoğuya ve kuzeybatıya bakan sirklerin
oluşmasına neden olmuştur. Kaynakları sirkler içerisinde bulunan yan
dereler taşıdığı malzeme, ana tekne içerisinde koniler oluşturarak,
yer yer taban morenlerini örtmüşlerdir. Bu derelerin birleşerek
oluşturdukları Sanu deresi, Topluca buzul vadisinin taban
morenlerini 30-40 m kadar yararak, oluşturduğu genç vadi içerisinde
akar. Vadi içerisinde 2430 m de, bir eşik gerisinde kurulmuş olan
Topluca yaylası civarında belirgin yan ve taban morenleri yer
almaktadır.
Köylerden yaylalara çıkış haziran ayı ortalarından itibaren
başlamaktadır. İlk önce, karın yerden henüz kalktığı mezralar ve
aşağı yaylalarda konaklanmaktadır. Burada kalış süresini daha
yukarılarda yer alan yaylalarda, karın yerden kalkması
belirlemektedir. Yayladan dönüş dönemi de kar yağışı ile birlikte
başlamakta ve karın yerde kalmaya başlamasıyla beraber önce aşağı
yaylalara ve bu çevredeki otlakların karla kaplanmasından sonra da
daha aşağı kesimlerde bulunan mezralara yahut köylere
dönülmektedir Yaylalara çıkış dönemi Topluca ve
Bocunus yaylasını kullananlar için haziran ayı ortalarında , Avucur ve Kaçkaryaylasını kullananlar için ise haziran ayı sonunda başlamaktadır. Köylere
dönüşün başlaması yaylalarda şenliklerle kutlanmakta, bu dönemde
tulum eşliğinde “horon tepilmekte” adeta yaylacılık döneminde elde
edilen ürünlerden duyulan mutluluk böyle dile getirilmektedir
Çalışma alanının yukarıda sıralanan doğal ve beşeri değerleri
gözönüne alınarak mutlaka korunması gerekmektedir. Bunun
yapılabilmesi için ise Altıparmak dağları grubunun kuzeyde
Lodicur, Aşağı Kaçkar, Bocunus ve Ergusu yaylasını içine alacak
şekilde, Ergusu yaylası doğusunda yer alan sırtlardan güneyde,
aktüel buzulu da içine alacak bir biçimde çizilecek sınırla mutlaka
Kaçkar Dağı Milli Parkı alanına dahil edilmesi zorunludur